چکیده

کاربردهای گستردۀ مبحث «قیمت‌گذاری دارایی‌ها» در رشته‌­های مالی و اقتصاد موجب شده تا اهمیت این موضوع طی سال­های اخیر افزایش یابد، و ابعاد نظری و تجربی آن بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد. مدل‌های قیمت‌گذاری دارایی به طور وسیعی در تحقیقات عملی و فرآیندهای تصمیم‌گیری، محاسبۀ هزینۀ سرمایه، تحلیل مقایسه‌ای موفقیت سرمایه‌گذاران مختلف یا ارزیابی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ... به کار گرفته می‌شود. هر نوع مدل قیمت‌گذاری دارایی را می‌توان به طور قراردادی از طریق الگوی بتا  یا عامل تنزیل تصادفی نمایش داد. اغلب قریب به اتفاق مطالعات حوزۀ قیمت‌گذاری دارایی در ایران بر مبنای الگوی بتا است. در این رساله ضمن آزمون الگوی عامل تنزیل تصادفی در بازار سهام ایران، برای اولین بار دو الگوی بتا و عامل تنزیل تصادفی در بازار سهام ایران مورد مقایسه قرار می‌گیرند. لذا جنبه نوآوری این رساله آن است که علاوه بر استفاده از الگوی عامل تنزیل تصادفی، این دو روش را با یکدیگر مقایسه می‌کند.

هدف اصلی این پژوهش مقایسۀ مدل‌های قیمت‌گذاری دارایی با دو روش بتا و روش نسبتاً جدید عامل تنزیل تصادفی در بازار سهام ایران است. با استفاده از داده‌های ماهانۀ بازده شاخص کل و بازده سهام‌ شرکت‌های پذیرفته‌­شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران طی دورۀ (۱)۱۳۹۷ تا (۶)۱۳۹۸ و تشکیل سبدهای ۵*۵ موسوم به سبدهای 25 تایی فاما و فرنچ، کارایی و پایداری روش‌­های مذکور برای مدل‌های تک­عاملی (مدل قیمت‌گذاری دارایی سرمایه‌ای) و چندعاملی (مدل سه­ عاملی فاما و فرنچ) با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM) بررسی و مقایسه می‌شود.

در بخش دیگری از رساله، آزمون GRS که یکی از پرکاربردترین روش‌های سنجش اعتبار تجربی مدل‌های قیمت‌گذاری دارایی است، انجام می‌شود. این پژوهش در جریان انجام آزمون مذکور برای دو مدل قیمت‌گذاری دارایی سرمایه‌ای و مدل سه­عاملی فاما و فرنچ در بازار سهام ایران، ملاحظات مربوط به توان آزمون و سطح بهینۀ معنی‌داری را نیز لحاظ کرده است. بر این اساس با استفاده از سبدهای ۲۵ تایی فاما و فرنچ، آزمون GRS با/بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های توان آماری آزمون اجرا می­گردد.

در خصوص مقایسۀ کارایی و پایداری روش­‌های بتا و عامل تنزیل تصادفی، نتایج نشان می‌دهد که روش­‌های مذکور برتری کامل نسبت به یکدیگر ندارند. در واقع، روش عامل تنزیل تصادفی دارای کارایی بیشتر (در برآورد صرف ریسک) و دارای پایداری کمتر در مقایسه با روش بتا است.

هم­چنین، نتایج آزمون GRS  حاکی از آن است که در تمامی نمونه‌هایی که ویژگی‌های توان آزمون در نظر گرفته نمی‌شود، مدل‌های قیمت‌گذاری دارایی سرمایه‌ای و سه‌ ­عاملی فاما و فرنچ برقرار نیستند. لیکن در اکثر نمونه‌هایی که با در نظر گرفتن ملاحظات مربوط به توان آزمون انتخاب شده‌اند، مدل‌های فوق برقرار هستند.

واژگان کلیدی: روش بتا، روش عامل تنزیل تصادفی، روش گشتاورهای تعمیم‌یافته، کارایی، پایداری، آزمون GRS، تحلیل توان آزمون، سطح بهینۀ معنی‌داری.