چکیده

ریسک سیستمی، ریسک تهدید ثبات مالی است که می­تواند کارایی سیستم مالی را مختل کرده و اثرات زیان­آور قابل توجهی بر اقتصاد وارد آورد. این چنین تهدیدهایی در ثبات مالی می­توانند در اثر اختلال در همه یا بخش بزرگی از سیستم مالی اتفاق بیافتد. رخدادهای سیستمی می­توانند ناگهانی و غیرمنتظره باشند، اما بحران مالی سال 2008 بازگوکننده این واقعیت است که رخدادهای سیستمی عمدتاً در طی زمان و در نبود واکنش­های سیاستی مناسب به وجود آمده­اند. بنابراین، سنجش و شناسایی عوامل تشدید­کننده  ریسک سیستمی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای مقابله با ریسک­های سیستمی در بازار سرمایه و ایجاد استحکام در نهاد­های مالی برای کاهش هزینه بحران های مالی، لازم و ضروری است. امروزه مؤسسات مالی یا نهاد­هایی که در بازار پول و سرمایه به فعالیت مشغول هستند، نقش چشمگیری در رشد اقتصاد دارند و هرچه جوامع پیشرفته­تر می­شوند، نقش و اهمیت این مؤسسات فزونی بیش­تری می­یابد؛ اما این توسعه و گسترش در صورتی­که همراه با برنامه، کنترل و نظارت نباشد مشکل­ساز خواهد گردید. مؤسسات در معرض خطر ریسک سیستمی تنها شامل بانک­های بزرگ نمی­شوند بلکه مؤسسات مالی نظیر صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک که خدمات مالی و سرمایه­گذاری را به سایر مؤسسات مالی ارائه می­دهند نیز ممکن است در معرض این ریسک قرار بگیرند.

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی و مطالعه انتقال ریسک سیستمی در میان صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک در بازار سرمایه ایران بوده است. برای این منظور از رویکرد­های مختلف مدل گارچ­ چند متغیره M-GARCH  نظیر روش همبستگی شرطی پویا (DCC-GARCH)، همبستگی شرطی ثابت (CCC-GARCH)، روش گارچ برداری (VEC) و داده­های بازدهی روزانۀ خالص ارزش دارایی­های صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک فعال در بازار سرمایه ایران و بازدهی قیمت طلا، ارز و نفت در دورۀ زمانی 1/1/1390 تا 1/10/1394 استفاده شده­است. نتایج این مطالعه بیانگر آن بوده است که شواهد سرایت و ریسک سیستمی در میان صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک وجود دارد. از آنجایی که در تخمین مدل DCC ضریب آلفا مثبت است (0009/0=α)، انتظار می­رود همبستگی شرطی در میان صندوق­های سرمایه­گذاری به دنبال بروز شوک در سری بازدهی­های آن­ها افزایش یابد. همچنین از آنجا که ضریب بتا اعتبار آماری دارد و کمتر از یک اما نزدیک به آن است (99/0=β)، انتظار می­رود که عبور از شرایط نا­اطمینانی و نوسانی زمان­بر باشد. همچنین این پژوهش به دنبال پاسخ به دو سؤال مهم بوده است. اولاً، آیا صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک نیز که معمولاً از سیاست­های متنوع­سازی پرتفوی برای کاهش ریسک­های بازار بهره می­برند، تحت تأثیر شوک­های خارجی قرار می­گیرند. ثانیاً، آیا میزان شاخص ریسک سیستمی صندوق­ها تحت تأثیر شوک­های خارجی قرار می­گیرد. نتایج نشان داد که ضرایب سرایت شوک­های خارجی (نفت و ارز) تنها بر بازدهی تعدادی از صندوق­ها معنا­دار هستند اما به­دلیل سرایت­ شوک بازدهی­ها در میان صندوق­ها، آثار مستقیم شوک­های خارجی در میان صندوق­ها گسترش می­یابد و منجر به افزایش مقدار شاخص ریسک سیستمی صندوق­ها می­شود و لذا خطر بالقوه بروز بحران سیستمی افزایش می­یابد. در پایان برای پوشش این ریسک و پیشگیری از بروز آن، راهکار­هایی نظیر توجه بیش­تر به اهمیت نقش نظارت و تنظیم مقررات، مطالعه و بررسی رویکرد­ها و ابزار­های  نوین نظیر شاخص­های پیشرو  و ...  به سیاستگذاران و نهاد ناظر بازار سرمایه پیشنهاد می­گردد. همچنین با توجه به نقشی که دولت در جلوگیری از گسترش آثار و دامنة شوک­های خارجی می­تواند داشته باشد، پیشنهاد می­گردد که دولت سیاست­ها و راهکار­های موجود در این زمینه را بیش از پیش مدنظر قرار دهد.